بخش دوم از فصل سوم

در باره حقوق کار چه می دانیم

قسمت دوم از:فصل سوم:

(3ـ حقوق کار دسته جمعی:

پیدایش حقوق کار دسته‌جمعی همزمان با  گسترش کارگاه ها و کارخانه های بزرگ بود ه است .تا قبل از پیدایش بنگاه های بزرگ صنعتی ،معمولا قرارداد های انفرادی بین کارگر و کارفرما بسته می­شد اما با پیدایش و گسترش کارخانه های بزرگ به دلیل تعداد زیاد کارگران و به خاطر هماهنگی در کار و جایگزینی تابعیت جمعی کارگران به جای روابط و تابعیت انفرادی در کار رابطه جدیدی بین کارگران و کارفرمایان از طریق سندیکا ها برقرار شد که حاصل آن به انعقاد قراردادبین نمایندگان کارگران درسندیکا ها با کارفرما  یا نمایندگان او می­انجامید. بدین ترتیب حقوق کار دسته جمعی به وجود آمد

برتری این نوع قرادادبا قراردا های انفرادی در این­است­که در قرارداهای انفرادی ضمانت اجرایی قرارداد بسیار پایین و در مواقعی هم وجود نداشت ولی در قرارداهای دسته جمعی اجرای توافقات بین کارگران و کارفرمایان،به دلیل موقعیت و اعتبار سندیکاها ضمانت می­شود.

تکامل حقوق کار دسته جمعی با تشکیل وپیشرفت وتوسعه ستدیکاها همراه بوده است. این حقوق در پیمان ها ابتدا شامل طرز محاسبه و تعیین دستمزد ها بود ولی بتدریج در زمینه‌های دیگر نیز وارد شد و امروزه شامل تمام مقررات مربوط به شرایط ‌و روابط کار در یک کارگاه یا حرفه می‌شود. علی‌الاصول براساس آزادی انعقاد قرارداد، طرفین می‌توانند آنچه را که مفید می‌دانند و مورد قبول‌وتوافق است درپیمان ذکرکنند به‌شرط‌آن‌که ازنظم عمومی اجتماعی حقوق کار تخطی نشود.

اینکه چرا به حقوق کار دسته جمعی، خود مختاری در حقوق کار نیز میگویند از این بابت است که طرف های درگیر در این­گونه روابط کار یعنی نیرو های متشکل کارگری و گارفرمایی مختار و آزاد هستند که بدون دخالی دولت ، شرایط و قواعدی را تحت عنوان پیمان دسته جمعی برای تنظیم روابط دوجانبه (فی مابین) وضع کنند که اعتبار قانونی دارد و مستقل از حقوق کار دولتی استروشن است که مقررات وضع شده از طرف آنان فقط برخود آنان حاکم است و لاغیر .

معمولا نکات مهمی‌که درپیمان‌های‌دسته‌جمعی ذکرمی‌شود عبارتنداز:

الف: شرایط کار و اشتغال از قبیل استخدام: شرایط اخراج - شرایط اختصاصی‌کارنوجوانان وزنان - شرایط کارکارگران موقت ونیمه‌وقت - ساعات‌کار - کار نوبتی - کار‌شب - کار‌درایام‌تعطیل‌هفتگی ورسمی – مزد - افزایش‌دستمزد - جایزه‌حضور‌مرتب - شرایط‌کارهای سخت‌وزیان‌آور - فوق‌العاده ها.

ب: مسایل اجتماعی کارگاه:

از قبیل‌تسهیلات رفاهی سرویس‌رفت‌وآمد – رستوران -  درمانگاه - باشگاه ‌ورزشی - مهد کودک -فروشگاه‌تعاونی و نظایرآن

ج:مسایل حرفه‌ای کارگاه:آموزش‌حرفه ای وکارآموزی

د:مسایل مربوط‌به‌اختلاف‌دسته‌جمعی:  اعتصاب و حل‌اختلاف ناشی از اجرای پیمان

ه:مسایل مربوط به حوزه پیمان:  مدت پیمان  – تفسیر پیمان -  فسخ پیمان -  تمدید یاتجدید نظر در پیمان

ن: مسایل مربوط به تامین اجتماعی : کمک مالی کارفرما جهت جبران کمبودهای قانون تامین اجتماعی - ایجاد صندوق پایان خدمت -  تامین کسری غرامت دستمزد -  ایجاد شرایط بهتر کمک های درمانی از طریق پرداخت تفاوت هزینه‌های پزشکی

دوچیز درپیمان های دسته‌جمعی قابل‌توجه است که هردو در رعایت نظم عمومی‌کلاسیک و نظم‌عمومی‌اجتماعی است. براساس‌نظم‌عمومی‌کلاسیک نمی‌توان امتیاز ویژه وحقوق ممتازه برای کارگران قائل شدکه موجب نقض مقررات نظم کلاسیک شود .مثل اینکه مقرر شودچنانچه به خاطر کمبود نیرو، کودکان به‌کار گرفته شوند مزد واقعی یک کارگر بالغ به آن ها پرداخت شود. اساسا‏ کار کودک ممنوع است وامتیارات وپژه یا حقوق ممتازه جبران دلایلی را که به موجب آن زیان به کودک وارد می‌شود، به دنبال نخواهد داشت.

دوم آن‌که نمی‌توان امتیازات عرفی‌متداول و امتیازات قانونی را کسر کرد و کسر این امتیازات به معنی نقض‌نظم‌عمومی‌اجتماعی‌است.

 درارتباط با حقوق کار دسته جمعی،  سازمان بین‌المللی کار در سال 1949 مقاوله نامه ای به تصویب رسانید که به مقاوله‌نامه 98 معروف است و موضوع‌آن «حقوق مذاکرات‌وانعقاد پیمان‌دسته‌جمعی»است.

درسال1951توصیه نامه ‌شماره91 درهمین موضوع تصویب شدکه طبق ماده 2 آن« پیمان  دسته‌جمعی»عبارتست ازموافقت نامه‌ای که درزمینه شرایط کار واشتغال بین کارفرما یا گروهی ازکارفرمایان ازیک طرف و یک یا چند سازمان کارگری حائزاکثریت یا درغیاب این سازمان ها نمایندگان کارگران که بطور قانونی انتخاب شده باشند ، مطابق قوانین هرکشور منعقد می‌گردد.این توصیه نامه تاکید دارد که قراردادکار نباید شامل شرایطی مغایر با پیمان دسته جمعی در جهی ضرر کارگر باشد ولی در جهت منفعت بیشتر کارگر بلامانع است .

منابع حقوق کار دسته جمعی :  عبارتند از پیمان های دسته جمعی و عرف کارگاهی که از اهمیت یکسانی برخوردارند و همچنین قواعد و موادی از قانون کار در باره پیمان های دسته جمعی  و مقاوله نامه 98 سازمان بین المللی کار و توصیه نامه 91 آن سازمان که دو منبع اخیر یعنی قانون کار و مقاوله نامه  و توصیه نامه سازمان جهانی کار خود برگرفته از دستاورد های سندیکا ها و اتحادیه های کارگران در سراسر جهان است. 

ضمانت های اجرای درحقوق کار دسته جمعی :هر یک از ضمانت های اجرایی که درقانون کار برای تخلف ها وضع شده است شامل پیمان های دسته جمعی نیز خواهد بود زیرا استانداردهای قراردادهای دسته جمعی به صورتی کاملا اختیاری از سوی دوطرف به عنوان پیمان جانشین استانداردهای قانون کار شده است ودر نتیجه اعتبار قانونی دارد وقابل استناد است. بازرسان کار هم دربازرسی کارگاه به همان صورت­که چگونگی اجرای قانون­کار درکارگاه را بررسی می­کنند، چگونگی اجرای پیمان­دسته­جمعی را هم بازرسی خواهند کرد .

(4 . حقوق کار مشترک‌ :که از انواع اشتراک کار وسرمایه ناشی می‌شود و چهار شکل دارد 1ـ مشارکت در سود کارگاه  2ـ مشارکت درسهام کارگاه 3ـ مشارکت تعاونی کار  4ـ مشارکت در اداره کارگاه

شرکت کارگران درسود کارگاه: عبارت از این است که قسمتی از سود سالانه کارگاه بین‌کارگران آن بنا به شرایط خاصی تقسیم میشود تا انگیزه برای تلاش بیشتر دربین کارگران ایجاد شود نخستین بار این روش درآمریکا، فرانسه و انگلستان متداول شد و این نوع مشارکت توسط کارفرمایان اختیاری بود اما پس از جنگ جهانی دوم به تدریج در اغلب کشورها جنبه قانونی پیدا کرد.

مشارکت کارگران در سهام کارگاه: این صورت از مشارکت هم با انگیزه تلاش بیشتر کارگران در پیشرفت و توسعه وازدیاد منافع کارگاه به‌کارگرفته می‌شود و به‌دوشکل است 1ـ سهام سرمایه به این معنی‌که تعدادی ازسهام کارگاه به صورت نقد یا اقساط به کارگران واگذار می‌شود.این سهام از لحاظ سود یا زیان یا خرید و فروش فرقی با سهام کارفرما ندارد. 2 ـ سهام کار به‌این‌معنی‌که دربرابر کار تعدادی سهام  تحت ضوابط و شرایط خاصی رایگان به کارگران واگذار می‌شود، این سهام قابل خرید وفروش نیست وفقط تازمانی دراختیار کارگراست و از مزایای آن استفاده می‌کند درآن کارگاه شاغل باشد.

 مشارکت تعاونی‌کار: این‌ نوع مشارکت از طریق شرکت تعاونی به منظور تولید کالا یا ارایه خدمات،با عضویت افرادی‌که نیروی‌کارخود‌ را دراختیار شرکت قرار می‌دهند. انجام می‌گیرد .درمشارکت تعاونی کار، مازاد برگشتی از درآمد سالانه به‌تناسب ارزش محصول‌کار یا ساعات‌کارانجام‌شده به‌وسیله هریک ازاعضا تقسیم می‌شود. معمولا این‌مشارکت درکارهای خدماتی به‌دلیل حجم پایین سرمایه وابزار  ‌مورد  نیازآسان‌تر از تولید است.

مشارکت در اداره کارگاه: مشارکت کارگران در اداره و تصمیم گیریاز طریق عضویت در کمیته های کارگاه یا عضویت در هیات مدیره با داشتن حق رای است بهترین حالت‌ این مشارکت نظام مشارکت دوجانبه است که در اداره صنایع فولاد و معادن آلمان درسال 1951 تصویب شد به‌این ترتیب‌که شورای نظارتی مرکب از11نفر‌بوجود‌آمد که 5نفر ازاعضای آن را نمایندگان صاحبان سهام (کارفرمایان) و 5نفر دیگر نمایندگان منتخب کارگران تشکیل می‌دادند و ریاست آن شورا هم به نفر یازدهم که مستقل وخارج از عوامل کارو سرمایه انتخاب می‌شود ،واگذار می‌کردند. ازپنج نماینده کارگران دو نفر را همه کارگران انتخاب می‌کردند ، دو نفر به انتخاب سندیکا و نفر پنجم به انتخاب این چهار نفر بود  

البته صورت های دیگری نیز از مشارکت قانونی به ویژه در آلمان رسمیت داشت که از حوصله بحث ما خارج است . این نوع مشارکت علیرغم آنکه از طریق قراردادهای دسته‌جمعی ظهور کرد اما به دلیل مخالفت های جدی هم میان کارگران (که اساسا آن را حربه فریب کارفرمایان می‌دانستند )و هم ازجانب کارفرمایان(که آن رامغایر باقانون اساسی وهم حضور کارگران را  تجاوز به حریم خود میدانستند) روبرو شد .